Krajobrazy Rilkego
Asyż
Po bolesnym rozstaniu z Magdą von Hattingberg w maju roku 1914, czując „bezgraniczną potrzebę samotności”, Rilke schronił się w Asyżu w Umbrii. Pocieszenia szukał w całkiem nieznanym sobie miejscu, które „podobne niezapisanej stronicy nie przywoła choćby najbłahszego wspomnienia”.
Awinion
Ostatnio przebywałem w Prowansji, w Awinionie, była to jedna z moich najciekawszych podróży. Niemal codziennie przez siedemnaście dni oglądałem olbrzymi pałac papieski, tę hermetycznie zamkniętą twierdzę, w której papiestwo, stojąc w obliczu upadku, próbowało się okopać, zapiekłe w swojej ostatniej wielkiej namiętności. Ilekroć się ogląda ów gmach, co był siedliskiem rozpaczy, wydaje się, że stoi on na skale nieprawdopodobieństwa…
Belgia
Brugia była niezrównanie piękna… Nasza mała dziewczynka wszędzie z nami chodziła. W muzeach rozsiadała się na posadzce i bawiła muszelkami zebranymi nad brzegiem morza…
Biskra
Podróż Rilkego po Afryce Północnej trwała od 19 listopada roku 1910 do 29 marca roku następnego. Poeta zwiedził Algierię i Tunezję, następnie Egipt. Wypłynął statkiem z Marsylii i udał się najpierw do Algieru, gdzie spędził około tygodnia, po czym wraz z towarzyszami podróży podążył w głąb lądu do Biskry.
Blask Atona
Amenofis IV (Amenhotep IV, Echnaton), władca starożytnego Egiptu z XVIII dynastii, syn Amenhotepa III i królowej Teje, mąż królowej Nefertiti, ojciec faraona Tutanchamona.
Capri
Codziennie stajesz mi stromo przed sercem,
góro, skało, urwista
pustko bez drogi: Boże, w którym się wspinam,
spadam samotny
i błądzę… i co dzień jak burza,
w moim wczoraj Przebytym znów się zanurzam
i krążę.
Duino
Słońce dopiero co skryło się za horyzontem, spokojna tafla morza mieniła się głębokim lazurem. Zmierzch z wolna barwił wodę coraz ciemniejszym odcieniem. Wówczas poeta począł czytać nam obie elegie. A kiedy zapadła noc, usłyszeliśmy niezwykły wiersz, którego słowa pozwalają odczuć szum nawałnicy, tchnienie nocy i oddech nieskończoności, owo „Pradawne tchnienie morza…”.
El Kantara
W grudniu roku 1910 w trakcie podróży po Afryce Północnej wziął Rilke udział w wycieczce do wąwozu El Kantara opodal Biskry, stanowiącego „imponujące wrota pustyni”.
Florencja
Długo zwiedzałem dzieła sztuki we Florencji. Godzinami mogłem przesiadywać przed jakimś obrazem, by wyrobić sobie o nim zdanie, porównując je potem z pięknymi ocenami Burckhardta. Kiedyś zapomniałem stojąc przed Magnificat Botticellego i mych własnych określeń, i obcych formułek. I wtedy to się stało. Czułem się, jakbym stoczył bój i odniósł zwycięstwo… I ogarnęła mnie nieznana dotąd radość.
Kairouan
Zwiedzając w grudniu roku 1910 Kairouan, „drugi, obok Mekki, wielki cel pielgrzymek mahometan”, Rilke odczuł „prostotę i żywość tej religii. Prorok jest wielki, a miasto należy do niego niczym imperium, niczym wizja… Wokół niego jedynie równina i groby, jak gdyby oblężone przez swych umarłych”.
Karnak
Ten niewiarygodny świat świątyń Karnaku, na który pierwszego wieczoru i znów wczoraj, przy świetle księżyca tuż po pełni, patrzyłem, patrzyłem, patrzyłem… Tam stoi kolumna o głowicy w kształcie kielicha, samotnie, jedyna, która przetrwała, i nie można jej objąć, tak wznosi się poza kres życia…
Les Alyscamps
W Sonetach do Orfeusza (część pierwsza, sonet X) przywołuje Rilke wspomnienie grobów „na sławnym starym cmentarzu Alyscamps niedaleko Arles”, o którym mowa jest również w Pamiętnikach Malte-Lauridsa Brigge.
Les Baux
Czy słyszałaś kiedyś o Les Baux? Idzie się od strony Saint-Remy, gdzie ziemia Prowansji tonie w kwiatach i naraz wszystko jakby kamienieje. Drogę zagradzają trzy góry, ukośnie na siebie zachodzące, rzec by można, trzy odskocznie, z których strącone trzy ostatnie Anioły spadały w straszliwym rozpędzie.
Memfis
W roku 1911, w trakcie swej podróży po Egipcie, Rilke odwiedza gaj palmowy w pobliżu starożytnego Memfis. Leżał tam kolosalny posąg Ramzesa II, „jak tylko leżeć może świat, sam ze sobą, pod pełnią przestrzeni”.
Mira, dolina Brenty
Jakimże wzruszeniem przejmował go widok opustoszałych willi w dolinie Brenty, przede wszystkim tej jednej, o wysokich kolumnach, zwanej „La Malcontenta”, budowli zaiste odosobnionej i posępnej, którą pewien wenecki szlachcic polecił wznieść dla swej córki — skłonnego do melancholii dziewczęcia o imieniu Malcontenta. I znów mógł Rilke do woli snuć marzenia o tej pięknej, przygnębionej smutkiem patrycjuszce.
Mont Saint-Michel
Jeszcze tyle mam Ci do opowiedzenia z Paryża, musisz posłuchać jeszcze o Mont Saint-Michel i o gotyckim kościele Archanioła, który się wznosi na północnym wybrzeżu Normandii, niemal całkowicie oblany morzem, i o wielu, wielu innych rzeczach, które mnie zachwycały, chciałbym Ci jeszcze mówić i choć w cząstce móc Ci je przekazać.
Ogrody Tuileries
Dzisiaj był piękny jesienny ranek. Szedłem przez Tuilerie. Wszystko, co było na wschód, pod słońce, raziło. Strona oświetlona była obwieszona mgłą jak jasnoszarą zasłoną. Szare w szarym wygrzewały się w słońcu posągi w nie odsłoniętych jeszcze ogrodach. Pojedyncze kwiaty wstawały w podłużnych klombach i mówiły: Rouge! głosem wystraszonym.
Ogród Luksemburski
A świat tak jest urządzony, że istnieją ludzie, którzy przez całe życie przechodzą tędy, kiedy on — bardziej bezszmerny od wszystkiego, co się porusza — dalej sunie jak wskazówka, jak wskazówki cień, jak czas.
Padwa
Samotnie odkrywam Padwę… i nie mogę wyjść ze zdumienia. Wczoraj freski Giotta, dziś ten wspaniały Prato della Valle. I wszelkie owe nieznane mi rzeczy, które coraz bardziej do mnie, podróżnego, przemawiają.
Paryż
Nieopisana pełnia, która temu miastu, z jego niewyczerpanym bogactwem zjawisk, pozwala tworzyć krajobrazy ducha pod najsłodszym niebem ziemi.
Praga
Pradawne zaczarowane miasto, gdzie miesza się w jedno tak wiele esencji, gdzie rodzą się czarodziejskie, niepojęte rzeczy, słowa, charaktery i zdarzenia… Tam też mają swe źródło magiczne moce i zaklęcia.
Ronda
W trakcie swej podróży do Hiszpanii Rilke prawie dwa miesiące spędza w miasteczku Ronda, gdzie „w przedziwnym otoczeniu” powstają m.in. Trylogia hiszpańska oraz początkowe wersy Szóstej elegii duinejskiej.
Rouen
Paryż był tym razem dokładnie taki, jakem go sobie wyobrażał: ciężki, nie do zniesienia… Mój pokój jest pełen wspomnień minionego czerwca, jakby czekał grożąc, że wszystko, co się tu zaczęło, przeżywać będę na nowo, jak wówczas. Ze strachu pojechałem od razu w niedzielę do Rouen. Ogrom katedry mnie zagłuszył, ale tego mi było trzeba. Prowincja francuska ma zawsze w sobie coś uspokajającego…
Rzym
Czy jeszcze coś pamiętasz z Rzymu, kochana Lou? Jakim pozostał w Twej pamięci? W mojej zostaną kiedyś tylko fontanny…
Toledo
To niezrównane miasto z mozołem dzierży w obrębie swych murów jałowy, niezmienny, nieujarzmiony krajobraz, górę, szczerą górę, górę wizji — przeogromna wznosi się z niego ziemia, by tuż u wrót jej bramnych stać się światem, stworzeniem, górą i wąwozem…
Toskania
To przerażające: po innych krajach ludzie podróżują rozsądnie. Często pozwalają, aby kierował nimi przypadek, odkrywają piękne i zaskakujące rzeczy i mnóstwo radości w sposób obfity i dojrzały spada im prosto z nieba. We Włoszech zaś przebiegają ślepi obok tysięcy cichych piękności ku tym oficjalnym osobliwościom, które ich najczęściej tylko rozczarowują.
Tunis
Rok 1910. Rilke podróżuje po Afryce Północnej. Zwiedziwszy Biskrę oraz wąwóz El Kantara, w połowie grudnia poeta dociera do Tunisu.
Villa Pisani w Strà
Niedługi czas potem udałam się wraz z Rilkem do ukochanej przez nas Wenecji. Znów nastał piękny, pogodny dzień.
Wenecja
Nie jestem pewien, czy las, którym wędrujemy, nie jest jedynie moim nastrojem, ciemnym, cienistym. Któż wie, może nawet Wenecja jest tylko odczuciem?
Werona
Kiedy późnym wieczorem powróciliśmy do Werony, poeta gorąco zapragnął raz jeszcze zwiedzić Arenę, skąpaną w pozłocie pełni księżyca.
Wyspa File
„Naszym oczom ukazuje się całe życie nad brzegami — od życia ptaków aż po zwyczajny bieg życia wsi, brązowych i jednobarwnych, schodzących stopniami ku wielkiej, błogosławionej rzece. Gromady pasterzy i kupców, procesje pogrzebowe przeciskające się w pośpiechu, pojedyncze sylwetki kobiet noszących wodę” — pisał Rilke z podróży statkiem w górę Nilu aż do wyspy File i Asuanu, rozkoszując się „nocami, kiedy to bezmiar przestrzeni traktuje człowieka, jak gdyby był płatkiem róży”.
Zoppot
Pod koniec maja roku 1898 Rilke dowiaduje się, że Lou Andreas-Salomé ma zamiar odwiedzić przyjaciół w Gdańsku; szybko zmienia plany, by móc spotkać się z nią w Sopocie. Nie obawia się bynajmniej wyjazdu nad chłodniejsze wybrzeże Bałtyku po miesiącach spędzonych pośród uroków słonecznego Viareggio.