Donald A. Prater
Dźwięczące szkło.
Rainer Maria Rilke. Biografia
A Ringing Glass. The Life of Rainer Maria Rilke
przeł. Dariusz Guzik
Prószyński i S-ka 2004
Angielski dyplomata i germanista Donald A. Prater stworzył najlepszą i najdokładniejszą biografię Rilkego, jaką kiedykolwiek napisano i jaką, wedle słów krytyki, „można sobie w ogóle wyobrazić”. Podobną opinię wyraził w korespondencji z tłumaczem wydania polskiego wnuk poety Christoph Sieber-Rilke.
Głównymi atutami książki są niezwykła rzetelność i bezstronność autora. Dzięki starannemu doborowi materiałów źródłowych, po części dotychczas niedostępnych, Prater zdołał w sposób dokładny i pełny przedstawić życie poety, a niektóre jego epizody ukazać w całkiem nowym świetle: trudne relacje z matką, rzeczywiste przeżycia w szkole wojskowej, podróże do Rosji w towarzystwie Lou Andreas-Salomé, śmiertelną chorobę przeżywaną w bólu, lecz z godnością, wreszcie jego ambiwalentny stosunek do kobiet, który stał się źródłem rozmaitych spekulacji. Biograf opisuje także liczne podróże Rilkego, przedstawia jego przeżycia, nastroje, „drgnienia duszy” poety, które znalazły później odzwierciedlenie w jego utworach. Dokumentuje również — odwołując się do bogatej korespondencji poety — zainteresowanie Rilkego różnymi prądami literackimi, dyskusje i wymianę poglądów ze współczesnymi pisarzami i artystami. Biografia ta jest znakomitym punktem wyjścia do zrozumienia poezji Rilkego. Jest to zarazem pasjonująca opowieść o barwnej epoce, która odeszła bezpowrotnie.
Czy musimy znać życie osobiste poety? Czyż nie miał racji Orwell, twierdząc, iż sfera prywatności pisarza ma niewiele wspólnego z jego twórczością literacką?
Można, rzecz jasna, czytać i podziwiać utwory Rainera Marii Rilkego, być może największego geniusza liryki w naszym stuleciu — jego „Elegie duinejskie”, „Sonety do Orfeusza”, „Pamiętniki Malte Lauridsa Brigge” czy w szczególności „Nowe poezje” — traktując je jako samoistne dzieła sztuki, niepowiązane w jakikolwiek sposób z życiem ich autora. Można również sądzić, iż niepotrzebna jest pełna znajomość jego losów – wystarczy wiedzieć, że urodził się w Pradze w roku 1875, tworzył w języku niemieckim, po części także francuskim, przemierzył całą Europę i zmarł w Szwajcarii w roku 1926.
Wszelako sam Rilke uświadamiał sobie, iż jego twórczość jest ściśle spleciona z historią jego życia. Świadczy o tym dbałość, z jaką przechowywał swe papiery i notatki, oraz szczególny zapis, dokonany w testamencie — zgoda na publikację listów, którym powierzył tak wiele własnych myśli i doznań. Nie mogło stać się inaczej; Rilke był bowiem rzadkim przykładem poety, który potrafił wieść życie oddane wyłącznie sztuce, ba, który ze swego życia uczynił w istocie dzieło sztuki. Jeśli zatem chcemy dokonać pełnej oceny jego twórczości, nie możemy pominąć okoliczności, w jakich rodziło się poetyckie słowo — osobistych perypetii, misères et grandeurs, kryzysów egzystencjalnych, nade wszystko jednak związków z ludźmi, które pozostawiły niezatarte piętno na osobowości artysty. Utwory Rilkego tchną tak niezwykłą magią pióra, iż musimy poznać człowieka, który stał się pióra tegoż magiem.