Rainer Maria Rilke

Rok 1919

28 grudnia

W Monachium w wieku niespełna dziewiętnastu lat umiera tancerka Wera Ouckama Knoop. To jej zadedykuje Rilke jako epitafium swoje Sonety do Orfeusza.

23 grudnia

Na Boże Narodzenie Rilke ofiarowuje Nanny Wunderly odpis trzech Elegii, Theodorze von der Mühll natomiast przesyła Hiszpańską trylogię oraz Ogromną noc, a także przekłady Der Fächer des Fräulein Mallarmé i Das Neue Heute Mallarmégo, Arabeske Jacobsena oraz Terzinen auf den Tod des Vaters und des Bruders Michała Anioła. Z wyjątkiem Ogromnej nocy i Arabeski wiersze te pozostają w owym czasie w rękopisie.

8 grudnia

Rilke odwiedza należący do rodziny Bachrach Castello San Materno, w którym zaproponowano mu gościnę. 13 grudnia poeta decyduje się jednak zamieszkać w niewielkiej Villa Muralto w Locarno, do której przeprowadza się 17 grudnia.

Od 7 grudnia 1919 do końca lutego 1920 roku

Rilke przebywa w Tessynie. Z początku mieszka w Grand-Hôtel w Locarno, gdzie w tym samym czasie zatrzymuje się również były król Bawarii.

Od 1 do 7 grudnia

Rilke przebywa w Zurychu, hotel Baur au Lac. Przed wyjazdem do Locarno spotyka się z Carlem J. Burckhardtem i jego siostrą Dorą von der Mühll, rozmawia również z księciem Alexandrem Hohenlohe.

28 listopada

Ostatni wieczór autorski Rilkego, tym razem w Winterthur. Na wstępie poeta mówi o Rodinie i Cézannie. Rilke gości u Hansa i Wernera Reinhartów w Haus Rychenberg, odwiedza również Georga Reinharta w Haus Tössertobel. Zachowały się 73 listy i dwa telegramy Rilkego do Wernera Reinharta oraz 40 listów i jeden telegram poety do Georga Reinharta.

Od 17 do 26 listopada

Rilke przebywa w Bernie, gdzie 24 listopada w Großrats-Saal ma kolejny wieczór autorski.

14 listopada

Po wieczorze autorskim w Bazylei, zorganizowanym przez towarzystwo „Quodlibet”, poznaje Rilke rodzinę Burckhardt-Schatzmann oraz von der Mühll. Niklaus i Francisca Stoecklin wraz z kilkorgiem młodych artystów urządzają w atelier Stoecklina fetę na cześć poety. Goszcząc w domu Fanette Clavel, Rilke spotyka po latach sławną klawesynistkę Wandę Landowską.

12 listopada

Wieczór autorski Rilkego w siedzibie „Freie Vereinigung Gleichgesinnter” w Lucernie, po którym poeta gości u Fanny Heller-Ammann.

8 listopada

W Winterthur Rilke składa wizytę Hansowi Reinhartowi, kuzynowi Nanny Wunderly, literatowi i dramaturgowi, członkowi towarzystwa literackiego, które zorganizowało jego wieczór autorski. Poeta poznaje również pozostałych braci Reinhart: Wernera, mecenasa muzyki i wybitnego wirtuoza, najstarszego z braci Georga, konesera sztuki oraz najmłodszego Oskara.

7 listopada

Rilke wygłasza odczyt w Museums-Geselschaft w St. Gallen. Wieczór autorski uzupełnia niewielkim Abhandlung über Regina Ullmann, poświęconym pochodzącej z St. Gallen szwajcarskiej poetce.

3 listopada

W liście do pani Nölke poeta donosi, iż poznał „kobietę rzeczywistą i bliską, matkę dorosłego już syna, lecz drobną, pełną wdzięku, młodą”. Nanny Wunderly, trzy lata młodsza od Rilkego, wnuczka jednego z założycieli firmy Volkart i kuzynka braci Reinhart, poślubiła właściciela garbarni w Meilen opodal Zurychu.

1 listopada

Drugi wieczór autorski Rilkego w Zurychu, tym razem dla członków towarzystwa literackiego Hottingen. Oprócz wierszy i przekładów poeta prezentuje również tekst niedawno powstałego Pra-dźwięku.

27 października

Rilke spisuje tekst przedmowy, którą tego samego dnia wygłosi w trakcie wieczoru autorskiego, zorganizowanego w zurychskiej Tonhallensaal przez Lesezirkel Hottingen. Wśród sześciuset zgromadzonych na widowni osób znalazło się także grono jego znajomych: Alexander i Clotilde Sacharow, malarka Marie Laurencin, Marianne Wereffkin oraz hrabina Cassani. Wieczór okazał się niebywałem sukcesem, o czym świadczy opublikowana dwa dni później na łamach Neue Zürcher Zeitung recenzja pióra Hansa Troga.

25 października

Rilke powraca do Zurychu. Tym razem zatrzymuje się w hotelu St. Gotthard. Pozostanie tam do 6 listopada.

Od 20 do 24 października

Rilke wyjeżdża do Brissago w Tessynie; zatrzymuje się w Grand-Hôtel. „Musiałem raz jeszcze położyć dłonie na rozgrzanym od słońca kamieniu, zobaczyć kwitnące mimozy i pomarańcze… Może udałoby się znaleźć tu jakiś niewielki dom do wynajęcia”.

Październik

W pierwszym numerze czasopisma „Das Inselschiff” ukazuje się „Pradźwięk”.

Od 14 do 19 października

Rilke przebywa w Genewie; w Théâtre Pitoëff ogląda przedstawienia z udziałem „młodego genialnego Rosjanina”.

Od 2 do 14 października

Rilke przebywa w gościnie u hrabiny Mary Dobržensky w l’Ermitage w Nyon. 13 października poeta wraz z hrabiną składa wizytę rzeźbiarzowi Fritzowi Hufowi w jego genewskim atelier.

26 września

W Begnins-sur-Gland Rilke spotyka się z Marthe Hennebert. Poeta zatrzymuje się w pensjonacie w Château de Martheray i pozostaje w Begnins do końca września.

24 września

Rilke dociera do Lozanny. Do gustu przypada mu francuska aura tego miasta. Poeta spotyka tam holenderską malarkę Be de Waard.

21 września

Ostatniego dnia pobytu w Soglio Rilke wpisuje wiersz Und Dürer zeichnete das »Große Glück«… w egzemplarzu Sonette aus dem Portugiesischen wraz z dedykacją „An Frau G. Nölke / im Geiste der Lesestunden und Gespräche erinnernd zugeeignet. / Soglio / in der alten Bibliothek”.
Tego samego dnia w zimowej aurze poeta wyjeżdża dyliżansem do Chur, gdzie dociera późnym wieczorem. Zatrzymuje się w Hotel Steinbock.

15 sierpnia

Rilke spisuje Pra-dźwięk (Ur-Geräusch), zaczynający się od słów: „Zur Zeit, als ich die Schule besuchte, mochte der Phonograph erst kürzlich erfunden worden sein…”.

4 sierpnia

Rilke przesyła Baladine Klossowskiej tom Die vierundzwanzig Sonette der Louize Labé / Lyoneserin. 1555 opatrzony dedykacją „tard, mais sans aucun oubli”. Korespondencja poety z Baladine, licząca 167 napisanych przez Rilkego listów, zostanie zebrana w tomie R.M.R. et Merline. Correspondance. 1920–1926.

2 sierpnia

Rilke pisze swój pierwszy list do Lisy Heise, młodej ogrodniczki z Weimaru, która po lekturze Księgi obrazów wyraziła swą wdzięczność za doznaną pociechę. Dziewięć listów Rilkego do Lisy Heise ukaże się w roku 1930 w tomie Listy do młodej kobiety (Briefe an eine junge Frau).

29 lipca

Drogą przez Malojapass Rilke dociera dorożką do Soglio w słonecznym Bergell. Zamieszkuje w Palazzo Salis, zwanym „Pension Willy”. Wśród gości poznaje m.in. Gudi Nölke, która przebywa tam razem z dziećmi oraz ich japońską guwernantką imieniem Asa.

Od 24 do 29 lipca

Rilke odwiedza Ingę Junghanns i jej męża, malarza Reinholda Rudolfa Junghannsa w Sils-Baselgia w Engadynie. Ostatni odcinek drogi z St. Moritz do Sils pokonuje w odkrytym powozie. Jeszcze tego samego wieczoru poeta spaceruje po półwyspie Chasté, gdzie znajduje się pamiątkowy kamień poświęcony Nietzschemu.

12 lipca

Rilke bierze udział w wieczorze tanecznym Clotilde von Derp i Alexandra Sacharowa.
Inga Junghanns, mieszkająca w Sils-Baselgia, prosi Rilkego o przejrzenie jej przekładu Maltego.

9 lipca

Rilke wyjeżdża do Zurychu, gdzie pozostaje do 24 lipca. Tym razem zamieszkuje w hotelu Baur au Lac.

6 lipca

Wizyta w niewielkim majątku w Muri należącym do Elisabeth von Gonzenbach. Rilke ofiarowuje jej egzemplarz Rodina wraz z dedykacją „Schönheit war einst in tiefbemühten Zeiten / wie nach dem Tag die reine Abend-Ruh…” (Bern, am 6. Juli 1919).

Od 25 czerwca do 9 lipca

Pierwszy pobyt Rilkego w Bernie. Poeta mieszka w Hotel Palace Bellevue. W owych dniach zawiązuje się głęboka przyjaźń z Yvonne von Wattenwyl de Freudenreich, którą poznał Rilke dzięki hrabiemu Paulowi Thun-Hohenstein.

Od 19 do 25 czerwca

Rilke zatrzymuje się w Hôtel Richmond w Genewie, gdzie składa wizytę poznanej jeszcze w Paryżu malarce Baladine Klossowskiej (Mouky). Baladine jest żoną historyka sztuki Ericha Klossowskiego, opiekuje się dwójką synów Pierre’em i Baltuszem.

Od 16 do 18 czerwca

Rilke przebywa w gościnie u hrabiny Mary Dobrženský w Nyon nad Jeziorem Genewskim, gdzie spotyka również Sidie Nádherný.

11 czerwca

Rilke opuszcza Monachium. W jego mieszkaniu przy Ainmillerstraße gości przez pewien czas Lou Andreas-Salomé, z początkiem lipca przeprowadza się jednak do swego dalekiego kuzyna Franza Schönbernera. Kiedy w maju 1920 roku pojawia się groźba zarekwirowania mieszkania, poeta oddaje je do dyspozycji pisarzowi Hansowi Feistowi. Do Niemiec Rilke nigdy już nie powróci.

2 czerwca

Lou Andreas-Salomé wyjeżdża z Monachium do Hohenried opodal Tutzing. Odwiedza żonę i syna Henry’ego von Heiselersa, który zaskoczony wybuchem wojny w St. Petersburgu powróci do rodziny dopiero w roku 1922. Rilke w towarzystwie kilkorga przyjaciół odprowadza Lou na stację. Nigdy więcej się nie spotkają.

27 maja

Rilke odczytuje spisane 13 listopada 1915 roku Requiem für einen Knaben (Requiem dla chłopca), po czym sporządza „Abschrift für Miriam” („Odpis dla Miriam” [Sachs]). Wiersz pozostanie w rękopisie aż do roku 1927.

24/25 maja

Lou Andreas-Salomé notuje w dzienniku: „Z Rilkem zajmowaliśmy się Elegiami”.

18 maja

Rilke sporządza dla Lou Andreas-Salomé odpis trzech zadedykowanych jej wierszy: I. Ich hielt mich überoffen, ich vergaß… II. Wie man ein Tuch vor angehäuften Atem… III. Entsinnen ist da nicht genug, es muß…, które powstały w listopadzie lub grudniu 1911 roku w Duino. Nadto Aus einer der Elegien / geschrieben im Herbst 1915, która później zostanie włączona do cyklu jako Elegia czwarta, z dopiskiem: „Dir eingeschrieben, in München, am 18. May 1919. R.”. Wraz z wcześniejszymi odpisami Lou Andreas-Salomé posiada tym samym wszystkie ukończone wówczas Elegie.

26 marca

Do Monachium po niemal trzydniowej podróży przybywa Lou Andreas-Salomé. Spędziwszy kilka pierwszych dni w hotelu, zamieszkuje w Pension Gartenheim przy Ludwigstraße 22. Pobyt Lou w Monachium potrwa do 2 czerwca.

7 marca

Rilke przesyła Katharinie Kippenberg odpisy swoich przekładów z włoskiego. Wśród nich znalazły się wiersze Cino da Pistoia Den seligen Berg, den hohn, erstieg ich, ach… i Für alles, was den andern wohlgefällt…, Francesco Marii Molza Daß hier sich meine Nymphe niederließ…, Michała Anioła (Sonet CXIX) So wende wieder mich zu jener Zeit…, Torquato Tasso Du reisest, Schwalbe, und dann kehrst du wieder…, Felice Zappiego Glühwürmchen, fliegend an der Esche eben… oraz Giuliano Cassianiego Der Raub der Proserpina. Hoch schrie sie auf, warf fort die Blumen, hin…. Przekłady te pozostaną nieopublikowane.

Marzec

Zimą 1918 /1919 roku Rilke sporządza dla Richarda von Kühlmanna rękopiśmienny odpis 82 wierszy zatytułowany Gedichte aus den Jahren 1902–1917. Oprócz utworów pochodzących z tomów Księga godzin, Nowe wiersze oraz Nowych wierszy część wtóra w zbiorze znalazły się również przekłady z Szekspira, Baudelaire’a, Petrarki i d’Annunzia. Rękopis spłonął wraz z archiwum Kühlmanna w czasie drugiej wojny światowej, faksymile z ilustracjami Maxa Slevogta ukazało się w roku 1931.

20 stycznia

Rilke przekłada wiersz Michaiła Lermontowa Strofy („Einsam tret ich auf den Weg, den leeren…”). Następnego dnia poeta przesyła jego odpis Lou Andreas-Salomé.

13 stycznia

Z listu Rilkego do Lou Andreas-Salomé: „Droga, droga Lou, jakże jestem wytrącony z równowagi, zamknąłem się w sobie, schroniłem się tam i nie chcę ani nic dawać z siebie, ani przyjmować od świata — ta chęć odgrodzenia się od wszystkiego zaszła u mnie tak daleko, że w końcu nie tylko sama wojna, ale nawet najniewinniejsza, najczystsza Natura też na mnie już więcej nie działa. Nigdy dotąd nie byłem tak zobojętniały na wiatr wolnych przestrzeni, na drzewa, gwiazdy świecące nocą… I oto teraz człowiek znów siedzi bezczynnie, wyłącza się z wszystkiego, medytuje nad własnym życiem, snuje plany, a za nim wciąż to ponure tło” (przeł. W. Markowska).
Do listu poeta dołącza odpis Przeżycia II (Erlebnis II) — utwór powstał w styczniu i lutym 1913 roku podczas pobytu w Ronda.

Początek roku

Rilke przekłada wiersz Verhaerena Les Morts z tomu Les Flammes hautes („Die Toten. An diesen Abenden, da in der Nebeldauer…”). Zostanie on przedrukowany na łamach „Jahrbuch der literarischen Vereinigung Winterthur” w roku 1920.

Nowy Rok

Rilke rozpoczyna lekturę Zmierzchu Zachodu Oswalda Spenglera.