Fritz J. Raddatz
Rainer Maria Rilke.
Byt niezmierzony. Biografia
Rainer Maria Rilke. Überzähliges Dasein. Eine Biographie
przeł. Dariusz Guzik
Wydawnictwo Aletheia 2019
Fritz J. Raddatz, znakomity niemiecki publicysta, kreśli wspaniały portret światowej sławy poety Rainera Marii Rilkego, w subtelny sposób przeplatając opowieść o życiu analizą jego twórczości.
Mimo liczącej sobie już ponad sto lat recepcji twórczości Rainera Marii Rilkego w Polsce oraz bogatej tradycji polskich przekładów utworów poety, na polskim rynku wydawniczym nie ukazała się dotąd publikacja o zbliżonym charakterze. Książka Fritza J. Raddatza to bowiem z jednej strony opowieść biograficzna, odkrywająca przed czytelnikiem koleje losu znamienitego artysty, z drugiej zaś bogactwo refleksji o charakterze krytycznoliterackim, uwzględniających najnowsze publikacje z bogatej biblioteki analiz twórczości Rilkego. Ponadto, ukazując dzieło poety na tle epoki i nurtujących w niej prądów literackich, autor unaocznia ich doniosłość oraz prekursorski (jak w przypadku Maltego) charakter. Dlatego książka Raddatza będzie cenną publikacją nie tylko dla czytelników pragnących poznać biografię Rilkego, lecz także dla zainteresowanych oceną krytycznoliteracką jego artystycznego dorobku.
Rilke jest drugim po Goethem najchętniej czytanym poetą niemieckojęzycznym na świecie. Współcześni sławili go i zeń szydzili; do dziś opinie o Rilkem i jego twórczości są podzielone. Kim był? „Uszminkowaną białogłową”, jak drwił Georg Heym, czy może raczej „czystą poezją lub tym, z czego poezja się rodzi”, jak pisała zafascynowana nim Marina Cwietajewa? Wychowywany w pierwszych latach życia jak dziewczynka, wydany na pastwę bigoterii swojej matki, Rilke wykształcił w sobie bardzo ambiwalentny stosunek do płci pięknej. To właśnie kobietom będzie ten gnany z miejsca na miejsce tułacz zawdzięczał wsparcie i pomoc; one zaś otrzymają w zamian najpiękniejsze wiersze, listy i dedykacje. A jednak kobieta, podobnie jak świat, pozostanie dla poety wrogiem, adorowana z oddali, z bliska postrzegana jako zagrożenie… Fritz J. Raddatz zdołał nie tylko w sposób błyskotliwy i poruszający opisać charakter Rilkego, kształtujący całą jego egzystencję, lecz także nakreślić wpływ owych emocjonalnych źródeł na jego poetyckie dzieło.
O autorze
Fritz J. Raddatz, urodzony w roku 1931 w Berlinie, ceniony eseista, felietonista i prozaik, w latach 1960–1969 wicedyrektor wydawnictwa Rowohlt, 1977–1985 szef działu felietonów pisma „Die Zeit”, od roku 1969 prezes Kurt-Tucholsky-Stiftung, wydawca Dzieł zebranych Tucholsky’ego, jest autorem przetłumaczonych na wiele języków powieści oraz licznych publikacji o charakterze eseistyczno-biograficznym, m.in. znakomitej biografii Gottfrieda Benna. W roku 2003 ukazała się jego wyrazista autobiografia Unruhestifter. Erinnerungen.
Z opinii o książce
Raddatz kreśli wizerunek subiektywny, aczkolwiek oparty na materiale naukowym, portret wewnętrznego Rilkowskiego świata, który pod wieloma względami pozostawał w sprzeczności z rzeczywistością. Raddatz potrafi przekonać czytelnika do swego entuzjazmu dla tego znamienitego, upartego i po części zapoznanego poety.
Claudia von Dehn, Hessische/Niedersächsische Allgemeine
Błyskotliwy tekst, hołd o wielkiej przenikliwości, portret człowieka pełnego sprzeczności, studium ukazujące samotnika, skupione na jego życiu wewnętrznym, poruszające również kwestię radykalnych niekiedy (przywodzących na myśl Tucholsky’ego) poglądów politycznych Rilkego. Raddatz nie pragnie rozwiązać ostatniej zagadki, lecz raczej rozbudzić zamiłowanie do zajmowania się tym poetą. Rozprasza mgły, jakie spowijają jego postać, sprowadza ją z wyżyn, na jakie wyniósł ją zachwyt potomności, z powrotem na ziemię, i nie przestaje, przy całym swym braku respektu dla poety, podziwiać go za bogactwo słowa i metaforyki. Trudno wyobrazić sobie piękniejszy i bardziej entuzjastyczny portret Rilkego.
Klaus Bellin, LESART
Miast biografii wybitny krytyk literacki Fritz J. Raddatz przedstawił esej biograficzny — rezultat trwającego przez całe życie dialogu z autorem, który w sposób irytujący oscylował pomiędzy ugrzecznieniem a najwyższymi ambicjami artystycznymi. Mamy zatem do czynienia z zajmującą książką, która wprawdzie nie opowiada o życiu poety we wszelkich jego szczegółach, daje za to wejrzenie w struktury, które charakteryzują zarówno życie, jak i dzieło jednej z najbardziej zagadkowych postaci dziejów niemieckiej literatury. To Rilke na nasze czasy.
Tilman Krause, Deutsche Welle
Raddatz pisze jasno, wyraziście, uroczo i starannie. Wie, jak obszerna jest już Rilkeańska biblioteka, stąd unika pokusy interpretacyjnej. Raddatz nigdy nie traci z pola widzenia całej postaci Rilkego, niczym całościowego dzieła sztuki.
Michael Hametner, MDR Figaro
Poznałem innego człowieka, krnąbrnego, przeklinającego Boga. Wszelako w centrum mojego zainteresowania pozostaje zawsze „przeorywanie” dzieła — innymi słowy: próba zrozumienia, dlaczego z rozmaitych doświadczeń biograficznych i egzystencjalnych powstaje to czy tamto dzieło. Analizując sytuacje życiowe — czasem szczęśliwe, czasem nieszczęśliwe, czasem pełne sprzeczności — chciałbym dzieło to zrozumieć na nowo. Dzisiejszy czytelnik musi sobie na przykład uświadomić, iż Rilke był także autorem opinii i sądów o charakterze politycznym. Jego anty-wilhelminizm cechowała wyrazista ostrość: można by pomyśleć, że czyta się Tucholsky’ego.
Heiko Kammerhoff, wywiad z Fritzem J. Raddatzem, Szene Hamburg